Përshëndetje dhe mirë se erdhët në Inside Albania me mua, Alice Taylor. Këtë javë jam në studio me Sali Berishën, themeluesin e Partisë Demokratike, ish-president, ish-kryeministër. Do të flasim për jetën dhe karrierën e tij si një nga figurat më me ndikim dhe më të diskutuara të Shqipërisë. Nga rinia e tij në Tropojë, te karriera si kardiolog, si presidenti i parë i zgjedhur në demokraci dhe arresti në shtëpi, do të ezaurojmë gjithë pyetjet e vështira. Berisha ka qenë në zemër të tranzicionit të këtij kombi. Do të diskutojmë rolin e tij në formimin e Shqipërisë, do të reflektojmë për arritjet dhe pengjet e tij, dhe do të shohim betejat ligjore që vijojnë të mbizotërojnë këtë rrugëtim.
Z. Berisha, mirë se erdhët në Inside Albania. Kënaqësi t’ju kem në studio.
Kënaqësi që jam këtu. Faleminderit për ftesën. Dua ta nisim nga fillimet tuaja. Ju jeni lindur në Tropojë, në veri të vendit, një nga zonat më të thella të Shqipërisë dhe Europës, por po ashtu një nga më të bukurat. Jam e interesuar sepse e dua këtë pjesë të botës. Si ishte jeta juaj si fëmijë? Si ishte të rriteshit në atë vend asokohe?
Fillimisht, Tropoja etnikisht i përket Kosovës. Është zona e Shqipërisë më larg Tiranës. Në fëmijërinë time, qyteti ka kaluar një kohë të vështirë. Marrëdhëniet me ish-Jugosllavinë ishin të bllokuara, po ashtu edhe komunikimi me Tiranën. Nuk kishte rrugë, vetëm mushka dhe mjete të tjera për të sjellë të mira dhe materiale në atë qytet. Ishte vërtet i izoluar. Sa i takon fëmijërisë time. Unë u rrita në një familje jo të varfër, që kishte aktivitet tregtar. Kjo para kolektivizimit. Kisha dy pasione kryesore. Isha me fat që ime motër, e cila ishte 6 vite më e madhe se unë, ishte shumë e dhënë pas meje. Ajo më mësoi shkrim dhe lexim në moshën 5-vjeçare. Ajo gjithashtu këmbënguli që unë të mësoja përmendësh gjithë çfarë ajo mësonte përmendësh në shkollë.
Pra siç e mësonin, ajo ju mësonte.
Pikërisht. Ajo më sillte libra. Ishte shumë krenare për arritjet e mia dhe më përgëzonte përherë. Besoj se për këtë shkak, nisi edhe pasioni im për librat. Asokohe librat ishte vështirë t’i gjeje, sepse çfarë ishte publikuar para 1944 ishte e ndaluar dhe çfarë u publikua pas 1944, ishin rusët dhe propaganda komuniste. Pas shumë përpjekjesh për t’u bërë poet apo shkrimtar, vura re se vargjet apo esetë e mia i shkruaja me mendje dhe jo me zemër. Ne kemi dy poetë. Kolosi Gjergj Fishta dhe i mrekullueshmi Ndre Mjeda. Fishta i tha Mjedës se vargjet e tij nuk buronin nga zemra, por nga mendja.
Ishit dakord me këtë? Mendoni se poezia buron nga zemra?
Kjo më ndikoi. Unë shkruaja poezi dhe vija re se nuk më buronin nga zemra. Vendosa të mos shkruaja më kurrë. Shkrova një ese, por vura re se nuk kishte emocion dhe shpirt, ndaj ndalova dhe i thashë vetes të mos shkruaja kurrë sepse rrezikoja të bëhesha shkrimtar mediokër.
Po tani, që keni jetuar kaq shumë?
Nëse më pyesni si ndodhi që nga ajo zonë aq e largët, unë bëra këtë rrugëtim, mendoj se librat ishin shpata ime. Më ndihmuan pa masë. Kudo më kanë shoqëruar librat, qoftë në fëmijëri apo më vonë. Lexoja gjithë ditën. Isha shumë i apasionuar. Kur erdha në Tiranë, mësova rusisht. Kam lexuar shumë letërsi klasike ruse, Dostoevsky, Chekhov… Isha shumë i lumtur që kisha mundësinë të lexoja. Rusët asokohe përktheheshin shumë, edhe letërsia moderne. Pas rusishtes, mësova frëngjisht dhe më vonë anglisht. Librat ishin bota ime. Pasi nuk ia dola të bëhesha poet apo shkrimtar, mendova se do të bëhesha kritik i madh i artit dhe letërsisë. Doja të studioja letërsi, por të kaloje nga mjekësia në letërsi nuk ishte e lehtë, sepse asokohe nuk kishte zgjedhje. Duhet të studioje çfarë të caktonin. Kur pashë se ëndrra ime për të studiuar letërsi dhe për t’u bërë kritik letrar mori fund, iu përkushtova mjekësisë. Janë dy disiplina që më bindën. E para, fiziologjia e njeriut, që më dha një njohuri të veçantë për qeniet njerëzore, për misterin e çdo funksioni dhe krahas saj ishte biokimia, që të fuste në nivelin molekular të zhvillimit. U apasionova pas mjekësisë. Përfundova me rezultate të mira dhe për këtë, më caktuan asistent në universitet. Një nga profesorët këmbënguli dhe më kërkoi të punoja me të. Ishte një kardiolog i shkëlqyer dhe kreu i klinikës kardiologjike. Ai kishte studiuar në Rumani, por kishte kualifikime edhe në Rusi. I kishte qëlluar të punonte me mjekun, që sipas shumë të dhënave, i injektoi adrenalinën Stalinit për ta vrarë. Nuk e di nëse është e vërtetë apo jo.
Ju ndodh të shihni pas dhe të uronit të kishit vijuar rrugën e shkrimit të poezive apo të bëheshit kritik? Do të donit të kishit marrë një tjetër drejtim?
Jo, kurrë nuk jam penduar, sepse librat u bënë bota ime. Kam lexuar shumë dhe nuk jam penduar. Ishte vendimi i duhur, sepse e kuptova që nuk do të bëhesha shkrimtar i madh. Mediokër ndoshta, por nuk doja të isha i tillë.
Ju thatë se vini nga një familje jo shumë e pasur, por që ka jetuar mirë, ndoshta e shtresës së mesme. Në kohën e komunizmit, ju jetonit në një zonë shumë të thellë. Çfarë kujtoni nga vështirësitë e komunizmit? A ndikoi regjimi në jetën tuaj, në mënyrë negative?
Vuajtjet e familjes time, si thuajse të çdo familjeje gjatë kolektivizmit, ishin të jashtëzakonshme. Njerëzit e mi ishin shumë konservatorë, tradicionalë. Ishin luftëtarë, nacionalistë. Shtëpinë e kishim në kodër, një vend strategjik që e synonin armiqtë, por që mbrohej nga njerëzit e saj. Në këtë aspekt, nuk kanë pasur një jetë të lehtë, por kanë bërë një jetë krenare. Ata ranë në varfëri të tmerrshme si miliona shqiptarë, në uri kronike. Por familja kishte njëfarë emri, reputacioni dhe mundësie. Ata ishin një familje me odë. Oda ishte dhoma e miqve, por ishte institucion. Çdo natë, pranë zjarrit, kreu i familjes me dhomën plot me miq, zhvillonte debate të gjata. Kjo familje, që kishte bërë një jetë normale, u zhyt në një jetë të tmerrshme sepse Hoxha instaloi sistemin e hiperkolektivizmit, më keq se ç’është sot në Korenë e Veriut. Ne prisnim që vdekja e Hoxhës ta çonte Shqipërinë në një udhëtim të ri. Gorbachev u vendos në Kremlin dhe shpalli shumë reforma. Menduam se Ramiz Alia do të bëhej Gorbachev i Shqipërisë, shumica e intelektualëve ashtu mendoi. Vitin e parë pas vdekjes së Hoxhës, u binda se ishim gabuar. Ramiz Alia një ditë sillej si Gorbachev, tjetrën si Brezhnev. Unë mendoja se Nexhmije Hoxha ishte pushtetarja e vërtetë e vendit. U trishtova dhe vendosa të dilja kundër, ama kurrë nuk e kam bërë për pushtet. E kam bërë për dinjitetin tim njerëzor, sepse jetonim një jetë të dyfishtë; ndryshe mendohej, ndryshe thuhej. Kjo ishte e dëmshme. Konformizmi është sëmundje e tmerrshme për njeriun. Vendosa të dilja nga kjo situatë. I ndiqja polakët, çekët, hungarezët, gjithë grupet disidente. Nisa të luftoja për ta.
Dhe kjo më sjell në pyetjen time të radhës. Ju jeni themelues i Partisë Demokratike, partisë së parë pas vitesh të tëra të regjimit totalitar. Duhet të keni pasur një vizion, si kardiolog i ri, 34 vite më parë. Si ishte vizioni i atëhershëm? Kur shihni situatën dhe atë që ka ndodhur, çfarë ka ndryshuar?
Mund të çuditeni, por vizioni im ishte të rrëzohej diktatura dhe unë të vijoja kardiologjinë.
Nuk donit t’i hynit politikës?
Jo, dhe këtë e kam të dokumentuar. Ishte rastësi që iu bashkova studentëve në mëngjesin e demonstratës së tyre, pas takimit me Ramiz Alinë. Isha në Itali, në një konferencë ndërkombëtare të biogjenetikës. U ktheva dhe më thanë se kishte fjalë që në Qytetin Studenti po bëheshin protesta. U përpoqa të merrja më shumë informacione. Herët në mëngjes, së bashku me dy miq, Besnik Mustafa dhe Kujtim Çashku, shkuam te Kafe Tirana. Një burrë erdhi dhe na tha se studentët po protestonin. I thashë miqve se duhet t’ju bashkoheshim. Ata ranë dakord, u çuam menjëherë dhe u nisëm për te studentët. Ishte e vështirë të depërtoje sepse ishin të rrethuar nga shumë policë dhe ushtarakë, por gjithsesi e gjetëm një rrugë dhe u ngjitëm në krye të asaj demonstrate. 5 minuta më vonë, ata i rrahën paq studentët. Miku im më pyeti çfarë duhet të bënim. I thashë se duhet të shkonim në fjetoret e tyre sepse kishte njerëz të lënduar që duheshin ndihmuar. Shkuam dhe aty takuam Azem Hajdarin, udhëheqësin e tyre. U ulëm me ta dhe më kërkuan që unë t’i përfaqësoja. Ju thashë se përfaqësoja veten, por i mbështesja ata tërësisht. U takova me Ramiz Alinë sepse më kërkuan të liroja ata që ishin burgosur. Për shkak se kisha shkruar disa artikuj gjatë vitit ’90, Ramizi më ftoi në një takim që organizoi me 40 intelektualë. Bëra një debat të fortë me të, ku i kërkova të hiqte nga Kushtetuta nenin sipas të cilit Partia e Punës ishte partia e vetme në Shqipëri. I thashë se partia duhet të ketë atë që i japin njerëzit, jo Kushtetuta. Ju bashkova studentëve për të promovuar pluralizmin. Kjo u arrit brenda pak ditëve. Shkova në demonstratë, ju thashë studentëve se do të mbetesha një mik i ngushtë i tyre. Njerëzit u çuditën por unë bëra atë që mendova. Më vonë atë ditë, mendova se ndoshta kisha gabuar, për dy arsye. E para, ata ishin të rinj, ndërsa unë isha një njeri gjakftohtë, nuk më bënte përshtypje askush. Ndaj unë mund t’i ndihmoja dhe t’i orientoja për të promovuar kauzën e tyre në mënyrë jo të dhunshme. Së dyti, ishte Kosova në mes. Mendova se në atë moment, Kosova mund të hynte në agjendën e forcave të reja demokratike. Isha personi i parë që propozoi krijimin e kësaj partie. Në mbrëmje, kur studentët u kthyen nga takimi me Ramiz Alinë, ju thashë se pas protestës, duhej themeluar partia. Më pyetën pse, dhe ju thashë se nuk i dihej çfarë ata mund të bënin nesër. Ne duhet të shpërndanim lajmin që Shqipëria kishte themeluar partinë e parë opozitare. Edhe pse Alia e pranoi pluralizmin, një javë më vonë ai deklaroi se marksizëm-leninizmi do të mbetej ideologji e partisë së tyre. Por marksizëm-leninizmi nuk e pranon opozitën dhe kjo ishte kontradikta e madhe. Ne themeluam partinë dhe rrëzuam statujën e Enver Hoxhës, kultin e tij. Ishte fitore e madhe, por kishte rrezik të plaste konflikti, sepse njerëzit ishin të armatosur dhe donin ta rivendosnin statujën e Hoxhës në Tiranë.
34 vite më vonë, ka diçka që do donit ta kishit bërë ndryshe, që mendoni se mund ta kishit bërë më mirë apo për të cilën pendoheni?
Pa dyshim!
Më tregoni! Vlerësimi dhe kritika për veten janë të rëndësishme.
Një nga problemet e mia më kryesore me diktaturën, edhe pse nuk isha i përndjekur, ishte se ata e shpallën veten të pagabueshëm. E përçmoja këtë gjë. Nuk ka njerëz të pagabueshëm. Çdo ditë vlerësoja ku kisha gabuar në aktivitetin tim të përditshëm dhe si duhet ta korrigjoja. Kur lexova Ronald Reagan që shkruante se “Qeveria është problemi”, kjo më frymëzoi. Më ndihmoi shumë. Kur qeveris, bën gabime, por gabimi më i madh ishte ligji i pronës. Ne nuk jua kthyem pronarëve tokat e tyre. Pse? Unë isha i bindur se ajo ishte mënyra e vetme. Zonat rurale ishin shndërruar në rezervuare të mëdha njerëzish. Kudo që shkoja, më thoshin se nëse zgjidhja atë rrugë, askush nuk do të më votonte. Çfarë do të bëja nëse njerëzit do jetonin në qiell të hapur dhe me asgjë në duar? Zbatuam parimin e Jefferson, se toka i përkiste atyre që e punonin dhe jetonin. Së dyti ishin skemat piramidale, që filluan në vitin ’91, kur ne nuk ishim në pushtet. Institucionet ndërkombëtare na thanë të mos shqetësoheshim, se ishin fenomen i ekonomive në rritje. Ishim vendi më i varfër në botë, por me ekonominë që po rritej më shpejt. Kjo ndodhi asokohe. Imagjinojeni. Guvernatori erdhi tek unë në janarin e vitit 1996 me një memo ku më kërkonte ose t’i mbyllja, ose t’i shndërroja në banka. Nuk pranova kurrsesi t’i shndërroja në banka. Nisëm të hartonim ligjin për të kontrolluar skemat piramidale. Pasi u miratua ligji, ne krijuam një komision dhe i mbyllëm një nga një. Por kjo i zemëroi njerëzit. Socialistët ju thanë se qeveria ju kishte marrë të gjitha lekët qytetarëve. Qeveria nuk kishte prekur asnjë qindarkë. E kundërta është e vërtetë. Ju bëra thirrje qytetarëve që paratë t’i fusnin në banka. Asokohe, bankat tona kishin norma të larta interesi për kursimet, për t’i mbrojtur njerëzit nga inflacioni. Kjo ishte politika e kohës. Sidoqoftë, nisi rebelimi. Socialistët i armatosën njerëzit e tyre. Unë propozova një zgjidhje politike. Për sa kohë qytetarët mendonin se kjo parti ju kishte vjedhur paratë, ne nuk mund të qeverisnim. Duhet të kalonim në opozitë, të provonim që nuk i kishim prekur lekët e tyre, përndryshe do shpërbëhej partia. Shkuam në zgjedhje. Gjatë fushatës, Fatos Nano ju premtoi qytetarëve se do t’ju paguante çdo qindarkë që kishin humbur në skemat piramidale. Unë deklarova se nuk mund t’i paguaja sepse një borxh që nuk huazohet, nuk mund të njihet. Njerëzit votuan për Nanon dhe nuk morën asnjë qindarkë. Nëse do kisha dhënë premtim, kisha mundësi t’jua ktheja, por kurrë nuk kam pranuar të përziej paranë e pastër me atë të pisët.
Dua ta ndryshojmë pak temën. Ju përmendët se jeni rritur në një zonë konservatore dhe duhet të flasim për fenë. Është shkruar se ju keni pasur ndikim të madh në politikën shqiptare sa i takon fesë islame. Por Partia Demokratike është anëtare e PPE-së, një parti kristian-demokrate. Si funksionon kjo? Dua të di si perceptohet nga politika europiane feja islame dhe të qenit mysliman, sepse shohim një rritje të ekstremit të djathtë në Europë. A ju shqetëson kjo ndopak sa i takon fatit të Shqipërisë, Kosovës, Bosnjes dhe të ardhmes në Bashkimin Europian?
Partia Demokratike nuk i takon asnjë feje. Toleranca fetare, në gjykimin tim modest, është trashëgimia më e madhe që kemi. Është faktori kyç i ekzistencës së këtij kombi. Unë jam suni, i respektoj plotësisht katolikët, ortodoksët, protestantët, bektashinjtë. E konsideroj shumësinë e besimeve fetare në Shqipëri një pasuri të madhe, që ka pasuruar shpirtrat e njerëzve. Partia Demokratike dhe madje edhe shteti, që prej themelimit të tij, ka qenë laike. E tillë është Partia Demokratike.
Pra, ju e keni ndarë besimin tuaj nga politika, për hir të shqiptarisë.
Sigurisht! Feja e shqiptarit është shqiptaria. Kjo vjen nga shumë shekuj më parë. Mendoj se kjo tolerancë fetare e ka mbajtur gjallë kombin tonë.
Do kaloj te diçka tjetër. Jemi ulur, duke bërë këtë bisedë mirë e bukur. Unë vij nga Mbretëria e Bashkuar dhe jam mësuar të shoh debate televizive mes politikanëve të partive të ndryshme. Para zgjedhjeve amerikane, u bë një debat mes Kamala Harris dhe Donald Trump, gjë që nuk e shoh në Shqipëri. Nuk ju shoh të uleni përballë Ramës. Do ta bënit diçka të tillë para zgjedhjeve, nëse ai do të binte dakord?
Edi Rama nuk do pranonte kurrë!
Por a do të debatonit me të nëse do pranonte?
Sigurisht! E kam ftuar, madje edhe një javë më parë. Edi Rama nuk do e pranonte kurrë. Do i ikte mendja po të vinte, sepse e di që do dalë humbës. Kjo është e vërteta. Ai kurrë nuk ka pranuar. Në çdo zgjedhje e kam ftuar. Fatos Nano ka pranuar dhe unë shkova në debat me të. Rama nuk pranon, sepse e ka problem të përballet. Ai i di dobësitë e tij, ndaj nuk pranon.
Por nëse ai do pranonte, ju do debatonit me dëshirë.
Plotësisht. Kurdo që ai të pranojë, unë jam gati.
Në rregull, e kemi të regjistruar këtë.
Kurdo qoftë!
Dua të bisedojmë për zgjedhjet e pak muajve më vonë. Kemi një situatë ku të rinjtë e Shqipërisë po largohen. Ju dhe Ramën jeni në politikë që nga fillimi i pluralizmit. Një tjetër politikan është në burg, dhe një tjetër nuk është shumë popullor. Mendoj se mund ta themi kështu. Si mendoni t’i mobilizoni votuesit? Nuk them vetëm si do i inkurajoni njerëzit të votojnë për ju, sepse besoj që të rinjtë as nuk do votojnë fare.
Së pari, në Shqipëri nuk ka zgjedhje. Është një farsë zgjedhore dhe kjo është e pranuar botërisht. Nëse lexoni rezolutat e çdo partie të qendrës së djathtë, ato thonë se zgjedhjet në Shqipëri janë fasadë. Kjo është e vërteta. Së dyti, Edi Rama ka bërë gjenocid ndaj shqiptarëve, duke i spastruar me metoda të përllogaritura. Në 2015, sipas statistikave zyrtare, ai arrestoi 38 mijë shqiptarë, më shumë se kudo tjetër në rajon. Përse? Për çështje civile, për fatura të energjisë elektrike dhe ujit. Ai krijoi një perandori frike. Ai shkatërroi dhjetëra mijëra biznese të vogla dhe shtëpi, duke i lënë njerëzit në qiell të hapur, pa mënyra të tjera jetese. Së treti, ai ka vijuar politikën e varfërimit të shqiptarëve. Si mund të jetojë një pensionist me 160 euro? Çmimet në Shqipëri janë më të larta se në Itali, për ushqime, më të larta se në Greqi dhe Gjermani. Çdo gjë. Ai nuk ju ka lënë një alternativë njerëzve përveçse të largohen nga Shqipëria. Një publicist dhe gazetar gjerman ka shkruar që Edi Rama është kryeministri më i mirë i Serbisë pas Paniç.
Ne po hartojmë një program të bazuar në nevojat kryesore ekonomike të njerëzve. Premtojmë minimumin jetik për çdo qytetar. Premtojmë 500 euro rrogë minimale. Premtojmë dhe do të realizojmë 1200 euro rrogë mesatare. Premtojmë ulje drastike të faturave të energjisë dhe ujit për personat me të ardhura të ulëta. Rama e ka siguruar mandatin duke përdorur makinerinë e blerjes së votave dhe përfrikësimit të njerëzve. Këto janë dy shtyllat mbi të cilat ai siguron votat. Ne jemi të angazhuar në mosbindje civile dhe po përgatitemi për zgjedhjet. Jemi optimistë.
Është mirë që bëtë disa premtime konkrete, sepse kujtoj që në zgjedhjet e fundit nuk gjeta dot asnjë program të partive të publikuar gjëkundi. Ndaj, faleminderit që dhatë disa premtime konkrete.
E kemi gati programin. Do ta diskutojmë, por këto janë disa nga shtyllat kryesore. E quaj paketa e emergjencës, ose programi i 100 ditëve.
Pra në 100 ditët e para. Dua të kalojmë në një tjetër temë. Kam shumë pyetje për çdo përgjigje tuajën, por na kufizon koha.
Jam i hapur për çdo pyetje.
Ju ishit në arrest në shtëpi për thuajse një vit. Më kujtohet pandemia kur ndenja në “arrest shtëpie” për dy muaj gjatë mbylljes. Nuk po tallem me situatën, por le të largohemi pak nga politika. Si ishte për ju të ishit i mbyllur mes katër mureve? Si ndikoi kjo te familja juaj? Si bashkëjetuat me ta? Si e drejtpeshuat jetën tuaj familjare dhe punën? Si ishte ajo përvojë për ju, që të ishit i mbyllur në shtëpi aq gjatë? Përtej politikës.
Politika nuk mund të lihet kurrë mënjanë.
Dua të di si jeni ndjerë ju.
Unë dhe familja ime jemi të përkushtuar ndaj kauzës tonë. Kemi luftuar për kauzën tonë.
Jeni acaruar me njëri-tjetrin?
Në politikë duhet të jesh i përgatitur. Edi Rama, pasi loboi me George Soros kundër meje, më shpalli non grata për korrupsion madhor, me një firmë nga Antony Blinken, që është personi që e ka përgëzuar më së shumti Sali Berishën për suksesin në luftën kundër korrupsionit. George Soros dhe Edi Rama më sanksionuan. Përse? Tetë vite pas largimit tim, unë nuk isha vendimmarrës, por ruaja interesin kombëtar dhe publik sipas mendimeve të mia. Ata kujtuan se me atë përcaktim, do më arkivonin në shtëpinë e harresës, por i bënë llogaritë gabim. Pse? Sepse unë po largohesha, por ky zotëria, Antony Blinken, më lëndoi dinjitetin duke më shpallur non grata. I shkrova një letër pasi lexova vendimin e tij. Z. Sekretar, keni marrë këtë vendim. Fillimisht, mund t’ju them se ai është i bazuar në lobimin e korruptuar të Edi Ramës dhe George Soros. Jua them sinqerisht, nuk dija asgjë për lidhjet familjare mes familjeve Blinken dhe Soros, por mendova se askush tjetër nuk mund ta bënte këtë lobim përveç tij. Së dyti, z. Sekretar, kur ju të paraqisni një provë të vetme për korrupsionin tim, atëherë unë do i them mirupafshim politikës përgjithnjë. Së treti z. Sekretar, nuk ju kërkoj të ndryshoni vendimin, por unë do ju padis në gjykatë dhe do ju jap mundësinë të paraqisni të gjitha faktet dhe dokumentet tuaja. Unë nuk po loboja. Vendosa të mbroja dinjitetin tim në gjykatë në Paris. Ky ishte vendimi im. I thashë kreut të partisë të mos përfshihej. Partia nuk duhej të përfshihej. Ne jemi një parti pro-perëndimore dhe pro-amerikane. Të tillë mbetemi. Unë do të luftoj vetë për veten, ndihem mjaftueshëm i fuqishëm për ta bërë. Punoja me gjykatën dhe median, kryesisht atë amerikane. Në 30 korrik, Philip Reeker, një person me të cilin kisha punuar shumë afër, erdhi në Shqipëri dhe i kërkoi kryeministrit dhe Lulzim Bashës, si kryetar partie, që Berisha të mos hynte në parlament. Kur kryetari ma tregoi këtë, i thashë se duhet të përcillte mesazhin pasues. Asnjë vend nuk ka bërë më shumë për lirinë e shqiptarëve se Shtetet e Bashkuara, por ata kurrë nuk kanë hartuar listën e deputetëve. Nëse ata e bëjnë këtë, cenojnë sovranitetin e kombit. Këtë unë nuk e pranoja kurrë. Kryetari ishte një person i dobët. Një ditë para se të niste parlamenti, ai doli dhe ju tha shqiptarëve se për shkak të presionit të tmerrshëm nga ambasadorja amerikane, dhe për hir të Shqipërisë, PD-së, dhe Sali Berishës, ai kishte vendosur ta përjashtonte Berishën. E telefonova kryetarin dhe i thashë se ky vendim ishte tërësisht kundër ligjeve të partisë. Ai duhet të mblidhte grupin parlamentar, këshillin kombëtar të partisë, ose konventën, që të votonin largimin tim. Nëse do ishte votuar, unë do e kisha pranuar, por ai u përgjigj publikisht se nuk do bënte asnjë takim anti-amerikan. I thashë se këto janë takime shumë amerikane, për sundimin e ligjit. Ai refuzoi. Më pas, ndërmora iniciativën ligjore, mblodha 62% të firmave dhe mbajtëm konventën e partisë.
E kujtoj.
Ambasadorja amerikane në Tiranë, që ishte drejtorja e kabinetit të Antony Blinken, luftoi shumë për shefin e saj. Ajo nisi të jepte deklarata të përditshme kundër njerëzve, që të mos ndiqnin Berishën. Shkoi aq larg saqë i tha demokratëve “të mos hanin bar” dhe të mbështesnin Berishën. Personi që për herë të parë në histori ju foli shqiptarëve për barin, ishte Enver Hoxha. A vinte edhe ajo nga grupe marksiste-leniniste? Nuk e njoh të shkuarën e saj, por ishte shumë fyese për shqiptarët. Iu përgjigja siç e meritonte. Ajo filloi të telefononte biznesmenët, duke menduar se ata po sponsorizonin lëvizjen time. Asgjë nuk ishte e vërtetë. Filloi t’i kërcënonte me vizat dhe e transformoi ambasadën në prokurori kundër njerëzve të ndershëm. Kjo është e vërteta. Erdhëm në zgjedhjet vendore. Ajo ndërhyri dhe këtë e ka pranuar. Partisë time iu hoq vula. Gjyqtarja që e vendosi këtë pati probleme me vetingun. Ajo dhe Gabriel Escobar, dhe ish-ambasadori britanik Alastair King-Smith, lobuan në SPAK që të hetohej dhe të arrestohej Sali Berisha. Këto janë të vërtetat. Pasi dështoi e gjithë kjo, demokratët protestuan dhe rikthimi im u bë i pandalshëm! Ju e dini se rikthimet janë shumë të veçanta në histori. Ato ndodhin jo sepse dikush ka dëshirën për t’u rikthyer, por sepse i gjithë universi kërkon dhe mundëson rikthimin e tij. Në mënyrë që të ndalonin betejën dhe rikthimin tim, ata zgjodhën të më arrestonin. E zgjodhën së bashku! Ata menduan se kjo ishte zgjidhja, por ata e transformuan dritaren në një portë ferri për Edi Ramën.
Ju e thatë vetë, ishit duke u larguar. E kishit vendosur pasardhësin tuaj në parti. Por nga ajo që përshkruat tani, duket se ai person ju tradhtoi së bashku me të tjerë. Nuk po them se jeni duke u larguar, por a e bën kjo përvojë më të vështirë të mendoni se kush do donit t’ju pasonte kur të vijë momenti i tërheqjes? Sepse në fjalët tuaja, ju jeni djegur nga kjo situatë.
Ai më tradhtoi dhe tregoi sa i pabesë është. Në një mënyrë ose tjetrën, dënoi veten. Ajo që rivendosa unë është vota e lirë. Kush do ta pasojë Sali Berishën? Burri apo gruaja që do të fitojë zemrat dhe mendjet e demokratëve. Nuk mund ta di emrin, por do të jetë një garë e hapur. Për momentin, ndihem mirë. Shumë sinqerisht.
Ju pyes sërish. Padia ndaj Blinken në gjykatën franceze, në çfarë faze është?
I kam kaluar të gjitha fazat, ata e pranuan. Por gjyqtari dështoi të bëhet një person i madh dhe i famshëm. Pse? Arsyet që ai paraqiti nuk m’u dukën të logjikshme. Ai shkroi se Berisha nuk është qytetar i një vendi të BE-së. Sekretari Blinken është person me imunitet. Vërtet unë nuk jam qytetar i BE-së dhe Blinken është person me imunitet, por parimi në vijim është po ashtu i vërtetë: Shpifja gjykohet dhe dënohet nga ku del. Së dyti, është e vërtetë që Blinken ka imunitet, por është po ashtu e vërtetë që shpifja nuk është funksion i një zyrtari.
Është shkelje e pozitës së tij.
Po. Në Kushtetutën tonë dhe jo vetëm, nëse shpif për një person, nuk ke imunitet. Kjo është e shkruar në Kushtetutë. Kjo qëndron edhe në thelb të administratës se shpifja nuk është pjesë e detyrave të zyrtarëve. I dhashë mundësinë gjyqtarit francez të bëhej i famshëm botërisht, por ai dështoi. Nuk është problemi im.
Më duhet t’ju pyes sepse në një intervistë të mëparshme më keni thënë se kurrë nuk jeni përfshirë në korrupsion gjatë karrierës tuaj. I qëndroni kësaj deklarate edhe sot?
Faleminderit që ma bëtë këtë pyetje, tani më shumë se kurrë. Siç e keni parë nga vetingu 32-vjeçar i Sali Berishës, kryer në mënyrën më skrupuloze të mundshme nga mercenarët e prokurorisë. Në 32 vite, çfarë gjetën ata? Nuk gjetën as shkeljen më të vogël. Ata gjetën se Sali Berisha dhe bashkëshortja e tij, gjatë 54 viteve, sepse në diktaturë ne ishim mjekë, kishin 100 mijë euro kursime. Pasi kishin shitur apartamentin, ata kishin blerë një apartament 40 metra katrorë më të madh se i vjetri. Këto ishin të gjitha pasuritë që gjetën gjatë kontrolleve. Së dyti, pasi dështuan në mënyrë spektakolare, ata quajtën korrupsion pagesën e deklaruar të sime bije për një palë pushime familjare, ku ishim të gjithë bashkë dhe ata kishin paguar edhe për mua. Ajo ka bërë edhe një pagesë të deklaruar, me para nga fitimet e saj, për një procedurë shëndetësore për mua. Pra, solidariteti familjar, për herë të parë në histori, konsiderohet korrupsion, ndërkohë që asnjë qindarkë nga fitimet e sime bije nuk vjen nga sektori publik. Ata quajtën korrupsion gjestin filantropik të sime bije dhe bashkëshortit të saj, që paguajnë çdo vit për trajtimet dhe kujdesin e tre familjeve me fëmijë të spektrit autik në Qendrën Rajonale të Autizmit, që drejtohet nga ime shoqe. Kjo, sipas tyre, është korrupsion, por ime shoqe prej 19 vitesh punon atje për shpirtin e saj, pa asnjë qindarkë, në mënyrë tërësisht vullnetare. Vetingu financiar që më bënë ishte ndihmë e madhe, sepse zbuloi turpin dhe presionin politik. Departamenti amerikan i Thesarit u pyet, por nuk gjeti gjë. Ata refuzuan të përfshiheshin sepse nuk gjetën asgjë. Vetingu i dha përgjigjen përfundimtare kujtdo që e kishte akuzuar Sali Berishën.
Çfarë ndikimi ka pasur kjo në jetën tuaj familjare dhe në arrestin tuaj në shtëpi? Çdo lëvizje vëzhgohet. A keni debatuar për atë që po ndodh? Ju kanë thënë se i keni përfshirë në këtë situatë? Më tregoni si është jeta.
Gjatë diktaturës, mora lejen e familjes time për të dalë kundër. Nuk do ta bëja pa lejen e tyre, sepse çfarëdo të ndodhte me mua, ata do të paguanin një faturë të rëndë. Ata pranuan. Tani ata e dinë se ne po luftojmë me një diktaturë të re. Një narko-diktaturë.
E shihni opozitën të bashkohet ndonjëherë?
Hap pas hapi, po.
Jeni i hapur ndaj kësaj?
Po. Ishte traumë e madhe, agresion ndaj opozitës, një puç për zhdukjen e opozitës, që Edi Rama të qëndronte si mbret i këtij vendi. Në këtë kontekst, cila ishte motoja ime që në ditën e parë? Një PD më e hapur, më e fortë, më e bashkuar. E dija se po ndaheshim, se po kalonim një traumë. Thuajse e kemi kaluar. Po përpiqemi të bashkohemi me parti të tjera opozitare. Duhet të krijojmë një front të gjerë për t’u përballur me diktaturën që kontrollon të gjitha pushtetet, që e përdor “SKAP-in” për arrestime politike.
Kam një pyetje të fundit për ju.
Faleminderit.
Kam shumë pyetje për ju, por për sot kjo është e fundit. Mendoni se do të përballeni me akuza të tjera? I trembeni një tjetër arresti? Ndoshta frika nuk është fjala e duhur, por a prisni të arrestoheni sërish? Jeni i shqetësuar?
Në fakt, nuk jam njeri që trembem kollaj. Kam marrë disa vendime 34 vite më parë dhe jam gjakftohtë. E rëndësishme për mua është që të luftoj deri në orën e fundit të jetës time kundër këtij regjimi, dhe do ta bëj. Do fitojmë. Do triumfojmë! Europa heshti përballë vendosjes së diktaturës. Por jo media. Ata kanë qenë të shkëlqyer, ju kanë treguar të vërtetën njerëzve. Tani kemi tre rezoluta madhore dhe do të vijojmë luftën derisa të fitojmë. Nuk ka të ardhme për diktaturën në Shqipëri.
Në arrest ose jo, ju do të luftoni deri në fund.
Po, do të luftoj kudo që të jem!
Sali Berisha, shumë faleminderit.
Faleminderit Alice, ishte kënaqësi.
Vërtet!
