Tiranë, 1 Gusht 2018 

Pyetja 1: Ju lutemi, jepni një përshkrim të detajuar të projektit të parashikuar dhe transaksioneve përkatëse midis palëve të përfshira duke përfshirë të dhënat financiare themelore. 

Përgjigje: Projekti synon shkatërrimin përfundimtar të godinës aktuale të Teatrit Kombëtar, e cila është ndërtuar në vitin 1938 nga arkitekti i famshëm italian Giulio Berte dhe ka funksionuar për më shumë se 80 vite, si një nga qendrat më të rëndësishme shoqërore, historike dhe kulturore të kryeqytetit. Në vend të Teatrit ekzistues, do të ndërtohet një teatër i ri nga kompania “Fusha” shpk, e cila në shkëmbim përfiton të drejtën e pronësisë mbi 9200 m2 pronë publike, si edhe ndërtimin e 6 kullave. Është e rëndësishme të theksohet se kostot e ndërtimit të projektit janë mbivlerësuar, ndërsa fitimi i kompanisë është nënvlerësuar. Ky argument bazohet në kushtet aktuale të tregut dhe çmimin e shitjes në këtë zonë. Në përgjigjet e mëposhtme do të gjeni një analizë të detajuar, bazuar në projektin e paraqitur nga kompania ”Fusha” shpk dhe studimin e fizibilitetit, që përforcon këtë argument.

 

Pyetja  2: Në mungesë të tenderit publik, ju lutemi shpjegoni sesi autoritetet do të sigurojnë që asnjë përfitim ekonomik selektiv nuk do t’i jepet “Fusha sh.p.k” si rezultat i kontratës së parashikuar.

 

 Përgjigje: Duke iu referuar legjislacionit shqiptar mbi prokurimin publik, ankandit publik dhe partneritetin publik privat, konkurrenca dhe gara është sanksionuar si mekanizmi i vetëm që garanton maksimizimin e interesit publik nëpërmjet konkurrencës së kompanive në garë.

 

Në mungesë të konkurrencës, nuk ekziston asnjë mekanizëm ligjor-procedurial, i cili mund të sigurojë maksimizimin e interesit publik dhe të garantojë se kompanisë ”Fusha” shpk nuk i është dhënë një avantazh ekonomik, i padrejtë dhe i pajustifikuar. Qeveria madje i ka hequr të drejtën Komisionit negociues për të kryer funksionin e tij ligjor (i themeluar në bazë të ligjit përkatës), duke e detyruar atë të pranojë kushtet kontraktuale që janë paracaktuar nga ”Fusha” shpk.

 

Argumenti i Qeverisë bazohet në faktin se kompania ”Fusha” shpk zotëron rreth 298 m2 në një sipërfaqe prej rreth 9,000 m2. Theksojmë se kjo nuk është një sipërfaqe kufitare. Edhe në qoftë se do të ishte, ky argument nuk është i arsyeshëm dhe i mjaftueshëm për t’i dhënë ”Fusha” shpk të drejta ekskluzive të pronësisë mbi pronën publike.

 

Për të krijuar një kuptim të qartë të fitimit kolosal që ky ligj i garanton kompanisë ”Fusha” shpk – një fitim që duhet t’i përkasë shtetit dhe qytetarëve të tij – ju lutemi referojuni edhe përgjigjes së pyetjes nr. 14.

 

Duke pasur parasysh se ndërtesa e Teatrit Kombëtar duhet të rindërtohet dhe se forma e paprecedentë e bashkëpunimit është e përcaktuar me këtë ligj dhe duke iu referuar (i) të dhënave të studimit të fizibilitetit (struktura e kostos, çmimet e njësive, matrica e konvertimit), dhe (ii) të dhënat e njohura si kostoja zyrtare e ndërtimit dhe çmimi i tregut i shitjes për njësi, është objektivisht e vlerësuar se përfitimi i subjektit propozues ”Fusha” shpk  si rezultat i eliminimit të procedurave të tenderimit publik është i pajustifikuar.

 

Sipas kushteve të tenderit, përfitimi i partnerit-shtet do të ishte shumë më i lartë. Por meqenëse qeveria shqiptare ka vendosur të mos i nënshtrohet një procedure konkurrimi publik dhe përcaktimit të kushteve të kontratës, duke miratuar propozimin e firmës private dhe të kufizohet vetëm me negocimin e tyre, të gjithë treguesit tregojnë një përfitim të lartë për subjektin privat dhe një fitim minimal për shtetin.

 

Gjithashtu:

 

  • Ligjërimi i kompanisë ”Fusha” shpk me një ligj të veçantë, i cili me anë të një procedure të përshpejtuar i jep asaj të drejtën e ndërtimit të ndërtesës së re të Teatrit dhe zhvillimit të zonës përreth përbën një avantazh selektiv ekonomik;

 

  • Përfitimet që vijnë për “Fusha” shpk janë të paarsyeshme dhe të pajustifikuara, duke marrë parasysh kushtet aktuale të tregut dhe interesin publik të shtetit shqiptar;

 

  • Ligji përcakton që kontrata lidhet brenda një periudhe 30-ditore (duke iu referuar pikës 1 të nenit 8 të Ligjit), sipas kushteve të përcaktuara nga kompania ”Fusha” Kjo e bën rolin e Komisionit Negociues fiktiv, pasi duhet të negociojë për një kontratë me kushte të paracaktuara.

 

Pyetja 3: Duke iu referuar letrës që jep kundër-argumentet në lidhje me ndikimin e tregtisë ndërmjet BE-së dhe Shqipërisë (pjesa nr.1) përmendet se ligji vetëm përcakton kushtet e një procedure të posaçme për negocimin dhe nënshkrimin e kontratës për zhvillim në zonën e Teatrit Kombëtar. Megjithatë, ju lutem kini në konsideratë se nëse ligji zbatohet dhe kontrata përfundon, duhet të merret parasysh efekti mbi tregtinë ndërmjet BE-së dhe Shqipërisë. Në këtë drejtim, në përputhje me jurisprudencën e BE-së nuk është e nevojshme të përcaktohet se ndihma ka një efekt real mbi tregtinë, por vetëm nëse ndihma mund të ndikojë në tregtinë e tillë. Ju lutemi referojuni Njoftimit të Komisionit mbi nocionin e ndihmës shtetërore për shembuj konkretë dhe ofroni argumente relevante në këtë rast në lidhje me efektin e mundshëm në tregti si në nivelin e kompanisë të zgjedhur për të kryer punët, dhe operatorin e teatrit.

 

Përgjigje: Bazuar në praktikat më të mira të zbatuara në Shqipëri në 20 vitet e fundit, planet urbanistike të Tiranës apo ndërhyrjet arkitekturore në qendër të Tiranës janë kryer gjithmonë me një konkurs ndërkombëtar (kompanitë e BE-së janë shpallur fitues në shumë raste). Rasti i ”Fusha” shpk është një përjashtim nga praktika e ndjekur deri më tani. Jo vetëm që nuk është ndërrmarrë asnjë konkurs ndërkombëtar lidhur me ndërtimin e projektit të ri të Teatrit Kombëtar (duke supozuar se gjithçka është në përputhje me ligjin), por nuk do të ketë as garë për ndërtimin e godinës së re, duke falur në këmbim hapësirë publike në qendër të Tiranës.

 

Trajtimi preferencial dhe selektiv që qeveria i ka dhënë subjektit ”Fusha”shpk potencialisht dhe efektivisht ndikon tregtinë midis BE-së dhe Shqipërisë. Nëse sipas ligjit ekziston një tender ndërkombëtar i hapur, subjektet që veprojnë në BE do të kishin mundësi të njihen me kushtet e tenderit, të vlerësojnë avantazhin konkurrues dhe të marrin pjesë në këtë tender / konkurs të projektimit. Ka shumë raste kur konkurset e dizajnit, ose tenderët me fokus në planet master të projektimit të ngjashme me planifikimin urban, janë blerë nga studiot e huaja. Rrjedhimisht, ndihma e dhënë për subjektin ”Fusha”shpk vlerësohet objektivisht se ka ndikuar negativisht në tregtinë me BE.

 

Gjithashtu, na lejoni t’ju sjellim në vëmendjen tuaj Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit, e cila përbën kornizën që rregullon marrëdhëniet midis BE-së dhe Shqipërisë, nga e cila Shqipërisë i imponohen një sërë detyrimesh. Neni 71, pika 1 e saj përcakton që “Dispozitat në vijim nuk përputhen me funksionimin e duhur të Marrëveshjes duke qenë se mund të ndikojne në tregtinë ndërmjet Komunitetit dhe Shqipërisë: (iii) çdo ndihmë shtetërore, e cila shtrembëron ose rrezikon të shtrembërojë konkurrencën duke favorizuar sipërmarrje të caktuara ose prodhime të caktuara”.

 

Paracaktimi me ligj i një ndërmarrjeje private, si ”Fusha”shpk, padyshim përbën një ndihmë nga institucionet shtetërore, përkatësisht Ministria e Kulturës dhe Bashkia e Tiranës, e cila jo vetëm që shtrembëron apo rrezikon të shtrembërojë konkurrencën, por e eliminon atë krejtësisht, pasi favorizon në mënyrë direkte dhe haptazi sipërmarrjen private ”Fusha”shpk.

 

Për më tepër, neni 71, pika 2 e MSA parashikohet që “Praktikat në kundërshtim me këtë nen do të vlerësohen në bazë të kritereve që rrjedhin nga zbatimi i rregullave të konkurrencës së Komunitetit, në veçanti nenet 81, 82, 86 dhe 87 të Traktatit që themelon Komuniteti Europian dhe instrumentet interpretuese të përdorura nga institucionet e Komunitetit “.

 

Pyetja 4: Cila është arsyeja e caktimit të një kompanie private për të kryer projektin pa konkurrencë?

 

 Përgjigja: Duke pasur parasysh:

 

  • Vendimin e Këshillit të Ministrave nr. 325, datë 12.04.2017 “Për shpalljen e qendrës historike të qytetit të Tiranës dhe miratimin e rregullores për administrimin e saj dhe të zonës së mbrojtur rreth” i cili hoqi nga perimetri i qendrës historike zona e propozuar nga subjekti privat ”Fusha”shpk. (qbz.gov.al/botime/fletore_zyrtare/2017/PDF-2017/83-2017.pdf). Mos përfshirja e kësaj zone në qendrën historike është haptazi në kundërshtim me ligjin për trashëgiminë kulturore;

 

  • Vendimi nr.1, datë 14.04.2017 i Këshillit Kombëtar të Territorit (më vonë KKT) “Për miratimin e Planit të Përgjithshëm Vendor, Bashkia e Tiranës” (vetëm dy ditë pas vendimit të Këshillit të Ministrave nr. 325, datë 12.04.2017). KKT-ja, e cila kryesohet nga Kryeministri, ndryshe nga zonat e tjera të Tiranës, vendosi të lënë të pacaktuar sipërfaqen totale të ndërtimit, intensitetin e ndërtimit, numrin e kateve, lartësinë e strukturave, koeficientin e shfrytëzimit të tokës për ndërtim etj. Zona TR / 1 (e cila është pjesë e zonës e cila do të zhvillohet sipas Ligjit Special). Në vend të kësaj, përkufizimi i tyre delegohet në Planin e Detajuar Vendor, i cili është në diskrecionin e bashkisë. Ky përjashtim do të dukej i çuditshëm për Tiranën qendrore, por ngjarjet e mëposhtme sugjerojnë një akt të paramenduar. Këto janë të gjitha detaje që propozohen nga ”Fusha”shpk dhe miratohen nga bashkia. (http://www.tirana.al/publikimepdf/Pasaporta%201.pdf);

 

  • Iniciativa për të kontraktuar studion e huaj të dizajnit “BIG” vjen si propozim nga entiteti privat”Fusha” shpk., kundrejt shpenzimeve të veta, në mënyrë që të paraqitet si një propozim i pakontestueshëm (https://www.big.dk/#projects-trna).

 

Përzgjedhja e një kompanie private pa konkurrencë, përkatësisht kompanisë ”Fusha” shpk, ka qenë qëllimi i qeverisë që nga fillimi i kësaj procedure, me hapat paraprakë (vendimet e mësipërme), duke hapur rrugë kështu prezantimit formal të këtij propozimi.

 

Arsyeja e përzgjedhjes se subjektit ”Fusha” shpk lidhet me marrëdhënien e hershme që ky subjekt kishte me Kryeministrin Rama, në periudhën kur ky i fundit ishte Kryetar i Bashkisë së Tiranës (2008-2011). Një numër i madh i tenderëve janë fituar nga ky subjekt, duke përbërë një pjesë të konsiderueshme të të gjitha tenderëve të dhëna: në një total prej 61 procedura ku ”Fusha”shpk ka rezultuar fitues dhe ka lidhur kontratën, 44 procedura janë zhvilluar nga Bashkia Tiranë dhe institucionet e saj të varësisë, dhe 11 prej tyre ishin shpërblime të drejtpërdrejta pa negociata. Kjo marrëdhënie klienteliste vazhdoi në formën e rindërtimit të Zyrës së Kryeministrit sapo Rama mori mandatin e Kryeministrit në shtator 2013. Rindërtimi i ndërtesës u krye nga ky subjekt. Në kushtet e mungesës së plotë të transparencës, i vetmi shpjegim publik i dhënë nga Kryeministri ishte se bëhej fjalë për një dhurim nga subjekti privat në fjalë dhe kjo përligjte mungesën e publikimit të kontratës dhe faturat përkatëse.

 

Ekziston një marrëdhënie problematike midis Shkëlqim Fushës, ​​pronarit të sipërrmarjes ”Fusha”shpk dhe Petrit Fushës, Kryeprokurorit të Tiranës i cili ishte përgjegjës për mbarëvajtjen e hetimeve penale në të cilat ishin të implikuar kryebashkiaku Veliaj dhe disa ministra të Ramës dhe Sulejman Fusha, një tregtar i dënuar droge, i cili u burgos në Alicante, Spanjë pas arrestimit të tij të fundit në një operacion të goditjes së drogës. Të tre nuk janë vetëm vëllezër ose kushërinj të shkallës së parë, por edhe personalisht të afërt. Ekziston dyshimi se projekti i ndërtimit do të shërbejë për pastrimin e parave. E gjithë kjo duhet të hetohet. Prokurori Fusha ishte përgjegjës për kryerjen e hetimeve kundër kryetarit të Bashkisë së Tiranës dhe Bashkisë së Tiranës për vdekjen e një punëtori të mitur që punonte në mënyrë informale për një kompani të kontraktuar ngs bashki në Landfieldin e Sharrës. Ky Landfield u promovua nga kryebashkiaku i Tiranës, Erion Veliaj, pak para vdekjes si një vend i sigurt për të punuar. Gjatë hetimit u publikuan fotografi ku dukej se Veliaj dhe Prokurori Fusha patën një pije në një bar. (http://www.panorama.com.al/veliaj-sqaron-foton-me-prokurorin-qe-po-heton-dosjet-e-tij-ja-cthote7/).

 

Në mënyrë të ngjashme, ekziston një marrëdhënie e hershme midis kryeministrit dhe arkitekt-pronarit të studimit të projektimit BIG, Bjarke Ingels, sepse gjatë periudhës kur ai ishte kryetar i bashkisë së Tiranës, ishte në të njëjtën kohë president i jurisë në një konkurs të fituar nga Bjarke Ingels.

 

Këto prova tragojnë qartazi se Fusha dhe BIG, kanë pasur si ndërlidhes kryeministrin.

 

Duhet gjithashtu të përmendet se ”Fusha” shpk ka marrë në katër vitet e fundit 127 kontrata publike nga qeveria qendrore dhe qyteti i Tiranës në shumën totale prej 80 milionë eurosh, shumë prej të cilave pa oferta konkurruese. 35 prej tyre, me shumën prej 25 milion Euro, janë dhënë për Fusha shpk nga Bashkia e Tiranës nën drejtimin e kryebashkiakut Erion Veliaj. Vetëm 9 kontrata nga këto (një e katërta) janë dhënë me oferta të hapura dhe konkurruese. Kjo është në kontrast të theksuar me kontratat e ”Fusha”shpk kur qeveriste në Bashkinë Tiranë PD.  Këto tregojnë se një numër praktikash të favorshme janë zbatuar ndaj kësaj kompani gjatë viteve, duke shkelur parimet e konkurrencës së lirë, transparencës dhe mosdiskriminimit .

 

Pyetja 5: Pse bëhet kjo në formën e një ligji specifik?

 

Përgjigje: Zgjedhja për të negociuar dhe lidhur një kontratë me kompaninë ”Fusha” shpk, përmes një ligji të posaçëm ka këto qëllime:

 

  • Të anashkalojë ligjin nr. 139/2015 “Për vetëqeverisjen vendore”, i cili sanksionon si prerogative të Këshillit Bashkiak vendimarrjen lidhur me tjetërsimin e pasurive që janë pronë e bashkisë Tiranë, vendim i cili kërkon miratimin me shumicë të cilesuar, të cilën Partia Socialiste nuk e disponon;

 

  • Të anashkalojë ligjin 123/2013 “Për Koncesionet dhe Partneritetet Publik Privat”, i cili gjithmonë parashikon një tender të detyrueshëm për çdo propozim të kërkuar / të pa kërkuar që vlerësohet paraprakisht nga autoriteti përgjegjës. Duhet të theksohet se argumenti se ky ligj nuk zbatohet, sepse nuk kemi të bëjmë me institutin e koncesioni,nuk legjitimohet sepse ky ligj rregullon partneritetet publike private dhe rasti konkret bie në fushën e një partneriteti publik privat. Dokumentet zyrtare që shoqërojnë këtë procedurë paraqiten në aspektin e partnerit shtetëror dhe partner privat. Gjithashtu, vetë kryeministri deklaroi se teatri kombëtar do të ndërtohet përmes partneritetit publik privat. Rrjedhimisht, partneriteti publik-privat, sipas ligjit të lartpërmendur, përcakton detyrimin për të zhvillimin e tenderit, siç parashikon edhe rasti i koncesionit;

 

  • Të shmangë përgjegjësinë individuale për vendimmarrje jokushtetuese dhe ilegale të Këshillit të Ministrave, Bashkisë së Tiranë dhe ministrive përgjegjëse.

 

Duke pasur parasysh mosfunksionimin e Gjykatës Kushtetuese, për shkak të mungesës së anëtarëve të saj – që nga prilli i këtij viti dhe në kushtet kur nuk ka shpresë për një gjykatë të plotë në të ardhmen e afërt – Qeveria mund të miratojë lehtësisht ligje që shkelin Kushtetutën dhe marrëveshjet ndërkombëtare (specifikisht MSA-në).

 

Pyetja 6: Meqenëse ligji parashikon një “Komision Negociues” kryesisht për përcaktimin e kushteve të kontratës me kompaninë private të përzgjedhur, përse ky Komision nuk është ngarkuar edhe me përzgjedhjen e vetë kompanisë?

 

Përgjigje: Ju lutem referohuni gjithashtu edhe përgjigjes të pyetjes nr. 4.

.

Krijimi i një komisioni të tillë bazohet në ligji “Për koncesionet publike dhe partneritetin publik-privat”, në nenin 25, i cili përcakton procedurën e ndjekur në rastet e propozimeve të pa kërkuara. Megjithatë, siç u tha më lart, është e qartë se kompania ”Fusha”shpk, është parazgjedhur për ndërtimin e ndërtesës së re të Teatrit Kombëtar dhe kullat rreth e rrotull.

 

Nenet 4 dhe 8/1 të këtij ligji special shprehimisht theksojnë se projekti do të zbatohet sipas propozimit të partnerit privat (”Fusha”shpk), që do të thotë se aktiviteti i komisionit negociues do të jetë thjesht formal pa ndonjë ndikim real në kontratën përfundimtare.

 

Më 9 prill 2018, kolektivi i artistëve të Teatrit Kombëtar, me iniciativën e tyre dhe në bashkëpunim me disa arkitektë, paraqitën një projekt alternativ që ka për qëllim ruajtjen e ndërtesës ekzistuese, restaurimin dhe ndërtimin e sipërfaqeve të reja me një kosto totale prej 10 milion euro. Fakti që ky projekt nuk u konsiderua nga autoritetet shtetërore përbën një trajtim selektiv.

 

Pyetja 7: Duket nga dispozitat e ligjit se shumë elemente themelore të kontratës dhe performancës janë ende për t’u përcaktuar. Duke marrë parasysh këtë, a mund të shpjegoni elementet që janë marrë parasysh gjatë përzgjedhjes së kompanisë private të propozuar nga ligji për kryerjen e projektit?

Përgjigje: Negocimi i kushteve të kontratës në përgjithësi, dhe kushtet e referencës në veçanti, të propozuara nga kompania Fusha shpk., është vetëm një proces formal. Kjo provohet nga faktet e mëposhtme:

  1. Kryeministri, në një deklaratë publike të dhënë më 12 mars 2018, shprehu vullnetin dhe qëndrimin e tij në lidhje me projektin e propozuar nga subjekti privat (abcnews.al/rama-prrezanton-projektin-i-teatrit-te-rinational/). Pra, Kryeministri, para se të kalonte hapat procedural, ligjërisht të detyrueshëm, që i paraprinë vendimit të Kuvendit, ka pohuar se ndërtesa e re e Teatrit Kombëtar do të jetë pikërisht si projekti që ka propozuar Fusha shpk. Sipas ligjit të veçantë, vetëm detajet e këtij projekti do të jenë subjekt i negociatave me komisionin përkatës;
  2. Në raportin e projektligjit “Për përcaktimin e procedurës së posaçme për negocimin dhe lidhjen e kontratës me objektin “Projektimi dhe realizimi i projektit urban dhe ndërtesës së re të Teatrit Kombëtar “, është e qartë se qeveria synon të pranojë propozimin e paraqitur nga subjekti privat, pa marrë parasysh çfarë përfiton shteti nga propozimi në fjalë. Kështu, Qeveria thotë se “në pamundësi për të mbështetur projektin me fonde të buxhetit publik, ky propozim siguron marrëveshjen më të mirë me bashkëpunimin ndërmjet pronarëve shtetërorë dhe privatë; maksimizimin e vlerës së aseteve publike dhe private që janë në dispozicion; duke optimizuar vlerën e zhvillimit në qendër të Tiranës dhe nevojën publike për një teatër të ri dhe shërbime të tjera; maksimizimin e vlerës së financimit të ndërmarrjes; dhe transferimin e të gjitha rreziqeve tek zhvilluesi i kompanisë private […];
  3. Qeveria ka pranuar propozimin e kompanisë që rregullimi i marrëdhënieve të tyre të bëhet me një ligj të veçantë (pika 6.2.1 e studimit të fizibilitetit), një zgjedhje në shkelje flagrante të kushtetutës dhe ligjeve organike;
  4. Qeveria, në kundërshtim me detyrimet e saj ligjore, nuk ka hartuar termat e referencës, të cilat do të jenë objekt negocimi ndërmjet palëve;
  5. Qeveria ka favorizuar më tej kompaninë Fusha shpk dhe ka kryer akte të dyshimta duke ulur vlerën e kompensimit të tokës në zonën pranë ndërtesës së Teatrit në mënyrë që Fusha shpk ose qeveria të mund të kompensojnë pronarët privatë me vlera më të ulëta se në vitin 2013. Zhvlerësimi është bërë qëllimisht nga Qeveria për të krijuar mundësinë që Fusha shpk të zotërojë toka të tjera në kufi me pronën e tij prej 298 m2;
  6. Në kundërshtim me ligjin, qeveria ka anashkaluar Këshillin Bashkiak, në të cilin kryebashkiaku Veliaj nuk ka kërkuar të miratojë projektin dhe të tjetërsojë tokën bashkiake (vendim i cili kërkon 3/5 e votave të këshilltarëve bashkiakë). Ligji “Për vetëqeverisjen vendore” kërkon që vendimet për tjetërsimin e pronës dhe të drejtave pronësore të bëhen nga Këshilli Bashkiak dhe ndalon që kompetenca e tij të merret nga Parlamenti ose Kryetari i Bashkisë.

Marrëveshja efektive ndërmjet qeverisë dhe subjektit privat është bërë para fillimit të procedurave zyrtare. Procedurat zyrtare thjesht i hapin rrugë formalizimit të marrëveshjeve të mëparshme të kryera në mënyrë informale. Si rrjedhojë e kësaj marrëveshje ekstra-ligjore, partneri privat realizon një përfitim të konsiderueshëm ekonomik dhe zgjeron vlerën e pronave të tij (nga 289 m2 në 8000 m2, të cilat janë në pronësi të shtetit), duke dëmtuar kështu interesat e shtetit dhe rrjedhimisht edhe interesin publik. Kjo vërtetohet nga një numër rrethanash:

  • Vendimet e Qeverisë dhe të Këshillit për Kontrollin e Territorit (shih më lart);

 

  • Vlerësimi i grupit të punës i ngritur nga Ministria e Kulturës për propozimin e paraqitur nga subjekti Fusha shpk (duke përfshirë informacionin mbi investimin dhe pronën), i cili u përfundua brenda të njëjtës ditë me themelimin e grupit të punës (dosja: ///C:/Users /Alba/Downloads/Urdher%20grup%20pune%20vleresimi%20dhe%20memoja%20e%20vleresimit%2016%20maj%202018.pdf);

 

  • Siguria e subjektit privat që propozimi i tij do të pranohet, në momentin që, edhe pse pa përvoja të ngjashme në fushën e artit dhe kulturës, fillimisht angazhohet financiarisht për të kontraktuar një studio ndërkombëtare të dizajnit me një pagesë prej 120,000 euro (shih pikën 3.3 të studimit të fizibilitetit) për realizimin e një objekti me një funksion artistik dhe kulturor;

 

  • Propozimi nga shoqëria private dhe pranimi nga qeveria i nismës ligjore, miratimi i një ligji të posaçëm që rregullon negociatat dhe marrëdhëniet kontraktuale;

 

  • Qëndrimet e mbajtura në relacionin e projektligjit (shih më lart);

 

  • Eliminimi i tenderit publik, ligjërisht të detyrueshëm (shih më lart);

 

  • Eleminimi i kompetencës së Këshillit Bashkiak për të vendosur për çështjet që kanë të bëjnë me tjetërsimin e pronës së Bashkisë së Tiranës (shih më lart);

 

  • Kushtet e dobëta dhe të pafavorshme për partnerin-shtet në propozimin në fjalë.

Duhet të shtuar këtu, se argumenti se draft-kontrata / konkluzionet e negocimit do të miratohet nga parlamenti nuk përbën ndonjë garanci, pasur parasysh precedentët e mëparshëm të kryer në shkelje të Kushtetutës. Për më tepër, që çfarëdo që do të jetë produkt i negociatave me siguri do të ketë miratimin e shumicës qeveritare në Parlament.

Në ligjin e veçantë, kontrata bëhet fakt i kryer, ashtu si dhe kushtet e saj, të cilat do të përcaktohen sipas propozimit të ndërmarrjes private Fusha shpk (neni 8, pika 1 i ligjit të posaçëm).

Së fundmi, është gjithashtu shumë shqetësuese që autoriteti më i lartë për nënshkrimin e kësaj kontrate i kalon kryetarit të Bashkisë Tiranë, duke anashkaluar institucionin vendim-marrës të përcaktuar ligjërisht, Këshillin Bashkiak, sipas neneve 54 dhe 55 të Ligjit 139/2015 “Për Vetëqeverisjen Vendore“.

Pyetja 8: Duke iu referuar letrës që jep kundër-argumente (nr. 2) duke theksuar se “Ligji i miratuar jo vetëm që nuk ka zgjedhur paraprakisht ndonjë entitet privat, por ndërmjet kushteve të tjera ligjore në fuqi, gjithashtu ka parashikuar disa kërkesa shtesë që entiteti privat duhet të përmbushë (…) “, ju lutemi sqaroni se cilat ishin kriteret e përzgjedhjes së kompanisë private që e drejtoi këtë projekt?

Përgjigje: Nuk ka pasur ndonjë procedurë përzgjedhjeje e për rrjedhojë as kritere të përcaktuara. Vendimi për të negociuar me subjektin privat me arsyetimin se kjo e fundit zotëron një pronë kufitare me pronën publike është ligjërisht e pabazuar.

Së pari, subjekti privat ka pasur të gjitha mundësitë për të zhvilluar pronën e vet private në përputhje me Planin e Përgjithshëm Lokal. Mospërfshirja e pronës publike në projektet zhvillimore nuk cënon asnjë lloj të drejte për shoqërinë private. Përfshirja e pronës publike në projekt i shërben qëllimit unik të përfitimit të Fusha shpk., një fitim, i cili absolutisht nuk do të realizohej nëse përfshiheshin vetëm pronat private. Kjo rritje fitimi e subjektit privat, në marrëveshje me qeverinë shqiptare, është në dëm të interest publik.

Së dyti, suksesi i negociatave do të pasohet nga nënshkrimi i kontratës, që është edhe qëllimi përfundimtar për realizimin e këtij projekti, praktikë e cila përbën një seri shkeljesh të ligjeve dhe Kushtetutës.

Pyetja 9: A ishte vetëm fakti se ai ka titull ligjor mbi një tokë dhe një ndërtesë (selinë e kompanisë së tij) në një zonë pranë teatrit?

Përgjigje: Një fakt i tillë nuk mund të përbëjë argument ligjor, sidomos pa marrë parasysh një sërë kriteresh dhe pa një krahasim ndërmjet pronës publike dhe pronës në pronësi të subjektit privat, pasi në krahasim vlera e kësaj të fundit është e thuajse e papërfillshme. Është gjithashtu fakt se në projektin e propozuar nga Fusha shpk janë përfshirë edhe nëntë pronarë të tjerë privatë. Por edhe nëse subjekti Fusha shpk ishte pronari i vetëm i të gjitha pronave private, objekt i projektit të propozuar, sërish nuk ka asnjë arsye ligjore për përzgjedhjen e saj automatikisht.

Siç dëshmohet nga regjistrat zyrtarë të pasurive të paluajtshme, kompania Fusha shpk është pronare e një prone prej vetëm 298 m2 dhe nuk është pronar kufitar me pronën e Teatrit Kombëtar.

Pyetja 10: Nëse po, ju lutem shpjegoni se si këto kritere përzgjedhëse sigurojnë që parimet bazë të prokurimit publik (trajtimi i barabartë, mosdiskriminimi dhe konkurrenca) janë ndjekur?

Përgjigje: Të gjitha parimet e prokurimit publik janë shkelur. Në parim, në kushtet e ligjshmërisë, gjithmonë duhet zhvilluar një tender publik, pasi është i vetmi instrument ligjor që mundëson shqyrtimin e propozimeve të paraqitura nga palët e tjera të interesuara; si edhe ofron zgjidhjen më të favorshme teknike/financiare/urbane për interesin publik. Ligji i posaçëm përbën kështu një diskriminim flagrant ndaj kompanive të tjera, shqiptare dhe evropiane, që veprojnë në këtë sektor dhe të cilat mund të ishin të interesuara.

Pyetja 11: Duke iu referuar kundër-argumenteve (nr.4) ku thuhet: “Rregullimi i kësaj situate atipike ligjore nuk mund të realizohet përmes procedurave dhe rregullave të përcaktuara në legjislacionin e koncesionit/partneritetit publik privat për shkak të arsyeve të mëposhtme (…) “Ju lutem sqaroni cilat dispozita në legjislacionin shqiptar të prokurimit publik lejojnë një zgjidhje të tillë ligjore?

Përgjigje: Si propozim i pakërkuar në fushën e artit dhe kulturës (neni 4, shkronja “ë” e Ligjit mbi Partneritetin Publik Privat), kjo kompani propozon të hyjë në një partneritet me shtetin, prandaj kjo situatë duhet të rregullohet sipas ligjit “Për koncesionet dhe partneritetin public privat“.

Asnjë prej këtyre akteve ligjore nuk referohet si bazë ligjore në relacionin shpjegues të projektligjit ose në ndonjë akt tjetër të mëhershëm, pasi asnjë akt ligjor nuk rregullon apo lejon çfarë përmban ligji i posaçëm në fjalë. Nuk ka asnjë bazë ligjore në legjislacionin shqiptar për rregullimin e një marrëdhënieje të tillë ndërmjet shtetit dhe subjekteve private.

Pyetja 12: Zgjidhja ligjore e dhënies së drejtpërdrejtë si përputhet me parimet themelore të prokurimit publik, pra trajtimi i barabartë, mosdiskriminimi dhe konkurrenca?

Përgjigje: Shih përgjigjen e pyetjes nr. 10.

Pyetja 13: Një zgjidhje e tillë ligjore si përputhet me nenin 74 të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit BE-Shqipëri për kontratat publike duke lejuar qasje jodiskriminuese për kompanitë e palëve në tregjet e njëri-tjetrit për sa i përket prokurimeve publike?

Përgjigje: Duke supozuar që Teatri Kombëtar duhet rindërtuar dhe se ndërtesa ekzistuese nuk do përbën një monument kulturor, potencialisht, të gjitha kompanitë private, shqiptare dhe evropiane, që veprojnë në këtë fushë diskriminohen pasi që janë të penguar të marrin pjesë në një procedurë konkurrimi.

Trajtimi i barabartë i kompanive shqiptare dhe evropiane nga shteti shqiptar është një detyrim shumë i rëndësishëm që rrjedh nga Marrëveshja e Stabilizim Asociimit (MSA), e cila ndalon çdo formë diskriminimi. Në këtë rast, jo vetëm që kemi një trajtim të pabarabartë të ndërmarrjeve private, shqiptare dhe evropiane, por një favorizim të hapur ndaj një kompanie që ka qenë një përfitues i përsëritur i tenderëve shtetërorë shqiptarë. Ky model i qeverisë shqiptare për trajtimin preferencial të kompanisë Fusha shpk nuk është në përputhje me parimet mbi të cilat është ndërtuar Tregu i Përbashkët Evropian, sidomos parimi i mosdiskriminimit dhe rrjedhimisht është në kundërshtim me nenin 74 të MSA-së. Shteti shqiptar duhet t’i garantojë çdo ndërmarrje private, shqiptare dhe evropiane, të drejtën për t’u trajtuar në mënyrë të barabartë dhe për të përfituar, në bazë të aftësive të tyre, realizimin e projekteve të punëve publike në territorin e Republikës së Shqipërisë.

Pyetja 14: Për më tepër, duke qenë se pala private nuk do të marrë asnjë kompensim financiar nga buxheti i shtetit, ju lutemi shpjegoni se cili është lloji i kompensimit që do të marrë për përfundimin e punimeve?

Përgjigje: Argumenti se pala private nuk do të marrë asnjë kompensim financiar nga buxheti i shtetit është i pamjaftueshëm për të justifikuar përfitimin joproporcional që do të ketë pala kontraktuese nga kjo kontratë (shih në studimin e fizibilitetit raportin midis sipërfaqes së secilës palë , vlerën e deklaruar të kostos së ndërtimit dhe çmimi i shitjes për njësi).

Fusha shpk do të përfitojë nga ky projekt një investim në vlerën 205.2 milionë euro.

Kjo kompani do të ketë të drejtë të ndërtojë gjashtë kulla me nga 30 kate, në një sipërfaqe ndërtimi prej 102,600 m2 (570 m2 për kullë x 30 kate = 17,100 m2 sipërfaqe ndërtimi për kullë, 17,100 m2 sipërfaqe ndërtimi për kullën x 6 kulla = 102,600 m2 sipërfaqja totale e ndërtimit).

Vlera totale e ndërtimit është 256.5 milionë euro (102.600 m2 sipërfaqe ndërtimi x 2500 euro / m2 = 256.5 milion euro), ndërsa kostoja totale e ndërtimit është 51.3 milionë euro (102.600 m2 sipërfaqe ndërtimi x 500 euro / m kosto ndërtimi ). Kjo i sjell kompanisë Fusha shpk një fitim (diferenca midis vlerës totale dhe kostos së ndërtimit 256.5 – 51.3) prej 205.2 milion euro.

Është e qartë, nga një llogaritje e thjeshtë, se “kompensimi financiar” i Fusha shpk është shumëfish më i lartë sesa do të ishte fitimi i një kompanie tjetër që do të ndërmerrte realizimin e këtij projekti.

Pyetja 15: Cilat janë të drejtat dhe detyrimet e publikut dhe të palës private në kontratë?

Përgjigje: Në ligjin e posaçëm të miratuar, kushtet në bazë të të cilave komisioni negociues duhet të negociojnë janë shprehur në terma të përgjithshëm, pa specifikuar limitet minimale dhe maksimale për secilin element, duke mos garantuar kështu mbrojtjen e interesit publik. Të gjithë treguesit e kësaj marrëdhënieje ndërmjet shtetit dhe palës private çojnë në përfundimin se të drejtat dhe detyrimet e palëve do të jenë në thelb ato të propozuara nga subjekti privat.

Konluzione përfundimtare

Nga raportet e fundit ndërkombëtare rezulton se shteti shqiptar përballet me një problem shumë serioz në lidhje me korrupsionin, transparencën në prokurimet publike dhe zbatimin e dobët të kontratave shtetërore[1]. Analisti i BIRN, duke komentuar raportin e Departamentit Amerikan të Shtetit mbi klimën e investimeve, tha se “pesë vjet më parë, kur bëhej një rrugë, kompani të huaja garonin për ndërtimin e saj; pesë vjet më vonë, pothuajse asnjë kompani e huaj nuk ka konkuruar për fitimin e një tenderi në Shqipëri“.

Sipas një raporti tjetër nga Gjykata Evropiane e Auditorëve[2], 1 nga 3 kontratat publike u përmbyll nëpërmjet negocimit, pa njoftim paraprak. Në këtë kuadër, vjen edhe ky ligj, i cili gjithashtu shkel parimet e konkurrencës së lirë dhe mosdiskriminimit të sipërmarrjeve private në fushën e kontratave publike.

Ne vlerësojmë se ky është një moment shumë i rëndësishëm për Shqipërinë, në kuadër të avancimit të procesit të integrimit evropian. Aktualisht, Komisioni Evropian ka filluar procesin e screening, qëllimi kryesor i të cilit është vlerësimi i përputhshmërisë së kuadrit ligjor shqiptar me acquis të BE-së dhe praktikat më të mira të vendeve anëtare; gjithashtu për të identifikuar boshllëqet dhe /ose shkeljet e mundshme.

Në këtë kontekst, kujtojmë që vetë MSA-ja në nenin 74 (2) parashikon që Komisioni do të shqyrtojë në mënyrë periodike nëse Shqipëria ka miratuar legjislacionin sipas rregullave të prokurimit të BE-së, sipas të cilit ndërmarrjeve evropiane duhet t’u ofrohet trajtim i barabartë dhe jo më pak i favorshëm se ai i dhënë për kompanitë shqiptare. Kjo praktikë, në kundërshtim me rregullat e legjislacionit evropian të prokurimit publik, mbi konkurrencën dhe ndihmën shtetërore, gjithashtu shkel detyrimin e MSA-së për të përafruar legjislacionin e brendshëm me atë të BE-së për këto çështje gjatë periudhës kalimtare, pra 5 vjet nga hyrja në fuqi e MSA-së (neni 6 dhe neni 70 i MSA-së).

Nëse kjo praktikë, e cila haptazi shkel MSA-në dhe Traktatet e BE-së, pranohet, atëherë një precedent shumë i rrezikshëm vendoset në marrëdhëniet e ardhshme tregtare midis Shqipërisë dhe Bashkimit Evropian.

[1] Raporti i Departamentit të Shtetit për klimën e investimeve, 2018 (https://www.state.gov/e/eb/rls/othr/ics/investmentclimatestatements/index.htm?year=2018&dlid=281551#wrapper)

[2] Raporti i Gjykatës Europiane të Auditorëve 2018 (https://www.eca.europa.eu/Other%20publications/SYNTHESIS_W_BALKANS/SYNTHESIS_W_BALKANS_EN.pdf)